“We hebben zo’n mooie prachtige jeugd gehad.”
Leven aan de Erfdijk.
“We hebben zo’n mooie prachtige jeugd gehad, Mijn vader luisterde altijd, daar kon je altijd terecht. Bij moeder ook. Ons mam maakte alles zelf, ze kon ook alles en deed ook alles, pakte alles aan. En ze was zo proper. De hele was nam ons mam mee naar de wiel (De Lindenwiel) daar was het water schoner en zachter. Het water uit de put moest eerst gekookt worden; ons moeder was daar heel secuur in.”
Ik spreek met Pieta en Loes Zwaans, 27 juli 2021. Ik wil weten hoe het leven was op de Erfdijk.
Het was de bedoeling dat Jo Zwaans – ‘want die weet nog veel meer!’- er ook bij zou zijn, maar Jo stief helaas enkele weken voordat het interview zou plaats vinden en dus hebben we het even uitgesteld. Jo Zwaans is als paardenman, mengvoederhandel en kippenhouder in de Kruisstraat in Herpen alom bekend.
Pieta heeft met haar man Tiny van Erp, zolang als ik weet, gewoond in een kleine bungalow op de hoek van de Kruisstraat – Zandstraat en is na het overlijden van Tiny, verhuisd naar de Burchtstraat. Kleinzoon Ron Langeveld (zoon van Jolanda en Joop) heeft op diezelfde plek een prachtig nieuw huis gebouwd en is er in februari 2022 ingetrokken. Hij woont op loopafstand van de Erfdijk.
“Onze vader Martien Zwaans kwam in 1935 met zijn tweede vrouw Lucia en 6 kinderen naar de Erfdijk. Zijn eerste vrouw Hanneke was in 1930 overleden in Schaijk.” De jonge weduwnaar bleef met drie kinderen achter: Wim, Sisca en Tooske. Hij kreeg snel hulp van Lucia Kersten uit Overlangel, 30 jaar oud, dankzij de invloed van de pastoor uit Schaijk.
Martien en Lucia konden het goed met elkaar vinden, trouwden en verhuisden in 1935 naar de Erfdijk, waar ze de boerderij uit 1811 huurden van Wim van Poppelen. Inmiddels waren er al drie kinderen bijgekomen Jo, Marietje en Nolda. Op de Erfdijk werden nog eens vier kinderen geboren. Pieta (1936), Rieki, Loes, (1940) en Tina. Alles bij elkaar 2 jongens en 8 meisjes. Bij de buren, Jan van Boekel, was het precies andersom: 8 jongens en 2 meisjes.
De Erfdijk.
Waar zijn we? Wie vanuit Herpen richting de Erfdijk wandelt en voor de Lindenwiel stilstaat, ziet aan de linkerkant de boerderij met muurankers 1 8 1 1 . Een van de oudste boerderijen van Herpen*. Momenteel wonen er Piet Derks en Gerry Verstegen, voor hen woonden hier Henk Kunneman en zijn vrouw Ria. Maar eerder woonden er vanaf 1935 tot en met 1965, dus de Familie Zwaans**. Over hen gaat het hier.
Geweldloos opvoeden
Er was natuurlijk veel herrie in de tent, met zoveel kinderen, en als moeder Lucia vroeg, “vader zeg ook eens wat”, dan haalde hij de ogen van het boek en zei: ‘wat is er te doen’? Niks zeiden de kinderen dan. Ze hebben nooit een klap gehad van hun vader, zijn volledig geweldloos opgevoed, ook niet verbaal. Daar zijn Pieta en Loes erg van onder de indruk. Zijn handen jeukten wel eens, maar hij heeft nooit een klap uitgedeeld. Ook de moeder niet. Hij zei: “je slaat er iets in en nooit iets eruit!” Die manieren had vader Martien weer van zijn vader, waarvan gezegd werd toen die begraven werd: ‘het beste menneke van Schaijk wordt nu begraven’. “Gebruik je verstand en denk nou eens efkes na, maar sla nooit.”
Loes is 18 jaar als zij haar 26 jarige vriend aan haar vader voorstelt en vader zegt, “och meiske toch”, waarop Loes tegen haar vader zegt: “vader, jij en ons mama schelen 9 jaar”. Hij kon zo goed luisteren en ook tussen de twee echtgenotes was er nooit ruzie of vielen er harde woorden. Loes is de bewaarder van de familie en heeft ook zelf familie-onderzoek gedaan. Pieta en Loes halen met liefde veel herinneringen op.
School, opleiding en werk
Ze gingen naar de meisjesschool over de grindweg, over het ‘turp’padje. Herpen had eerder een kerk dan Schaijk. Het pad werd ook gebruikt om zo naar Schaijk te gaan. Het was een zandpad, je kon er fietsen of lopen van Herpen naar Schaijk. Het was een belangrijk pad. Er was nog weinig bebouwing. Bij Tiny van Dijk (Zandstraat) werd het eerste gebouwd. Op school hadden we de nonnen. Nonnekes waren niet perse vriendelijk. De non wilde dat Loes naar Veghel naar de Mulo zouden gaan, maar dat wilde ze niet en haar moeder steunde haar daarin. Samen met leeftijdgenoot Nel van Dijk (vrouw van Bert Megens) zijn ze toen naar Oss gegaan. De non had echter niet gezegd dat ze ook Frans moesten doen in het toelatingsexamen en zuster Mariet had dat volgens Loes dus expres verzwegen. Veghel was blijkbaar alles, Oss nog niets. Frans werd nog niet gegeven in Herpen. Toch heeft Loes de Mulo in Oss afgemaakt. Ze wilde naar de kweekschool in Den Bosch. Maar na het schoolexamen kreeg ze een brief mee van school van de kantoorboekhandel Cremers in Oss. Een verzoek en aanbeveling om daar te gaan werken. Door omstandigheden was daar hulp nodig en Loes deed het. Ze had naar Den Bosch gemogen, “maar je deed dat”. “Ik moest nog 16 worden!” Na een half jaar, kwam de andere zus ook. Van daaruit is Loes getrouwd en toen kwam haar jongste zus in haar plaats! De Cremers in Oss hebben veel aan de Zwaantjes gehad. De zaak is later overgenomen door Theo van Erp (uit Geffen). Loes heeft nog steeds contact met de vrouw van Theo van Erp.
Bij Pieta – vier jaar ouder- is het heel anders gelopen: “ik was altijd thuis. Met 14 jaar, ik zat drie maanden in de 8ste klas, ging ik van school. Ik heb vier jaar geholpen in de huishouding en vanaf mijn 18e in den Bosch. Daarna ben ik getrouwd en eigenlijk ook altijd mensen geholpen. Wat hebben wij toch een fijne jeugd gehad.”
De Erfdijk voor en na de afgraving.
Na de maaskanalisatie van 1936 en de stuwen in de Maas, o.a. bij Lith en in Grave, verloor de Erfdijk, ontstaan vanaf ca 1330, zijn eeuwenoude functie als waterkering tegen de steeds terugkerende Beerse Overlaat. Niet altijd lukte dat, getuige de verschillende wielen, restanten van dijkdoorbraken. De Lindenwiel is er daar een van. “Van de Zandstraat, net voorbij ons huis, moest je zo schuin de dijk op. Van Boekel had een eigen paadje de dijk op en af en ook bij jullie (bij van Dijk), lag een eigen paadje de dijk op en af. Er lag onder aan de dijk een weggetje dat voor ons huis naar Van Boekel en Van Dijk liep. Op de dijk lag een karrespoor en een fietsspoor. Voor het ophalen van de melktuiten werd de dijk gebruikt. Net zoals nu eindigde de Erfdijk bij Van Summeren waar hij nog maar 30 centimeter is. De kinderen uit het dorp kwamen spelen op de Dijk, moeder bleekte er de was in de zon. Toen stukken van de dijk waren afgegraven, brandden we paasvuren in gaten in de dijk.
In huis.
Tooske, lichamelijk en geestelijk gehandicapt, sliep in de eerste jaren na 1935 ook in het huis. “We sliepen in kleine kamertjes, in de keuken, de kamer en zelfs een ledikant onder de schouw met een gordijn ervoor. Er was geen elektrisch licht en geen water. De waterput stond niet ver van de zijdeur, die er nu nog zit. Daarachter, tegen het huis aangebouwd, de varkenshokken met stookhok, het ‘huuske’ (WC). Daarachter en opzij de vier kippenhokken.” De aanbouw is inmiddels weg en het huis gesplitst. In het achterste deel, waar nu Maikel en Corine van Helvoort wonen, was de koestal en paardenstal en de hooizolder. De eieren en melk werden verkocht aan de Boerenbond.
Halve zus en halve broer.
Als kinderen waren Loes en Pieta verbaasd als mensen zeiden dat ze een halfzus en halfbroer hadden. “Moeder, zo verhaalt Loes, “ze zeggen dat wij een halfzus en halfbroer hebben, maar wij zeggen steeds dat wij geen halve zus en geen halve broer hebben! Hoe bedoelen ze dat dan? Half zo (verticaal) of zo half (horizontaal)”. Onze ouders hebben nooit onderscheid gemaakt tussen de kinderen van Martiens eerste vrouw Hanneke en de kinderen van Lucia.
Trouwring
Lucia, Martiens tweede vrouw, verloor snel haar trouwring tijdens het werk. Toen zei Martien, ”de ring van Hanneke ligt hier nog, maar ik weet niet of je die wilt dragen?” De ring paste perfect. Lucia accepteerde deze trouwring van Hanneke en heeft die ring vijftig jaar lang gedragen. Na haar overlijden kreeg Ciska (dochter van Hanneke) de ring van Lucia. Later heeft Ciska, met haar vier zonen overlegd en de ring aan Loes geschonken.
De jaren 60.
Ook hier brengen de jaren 60 een omslag teweeg. Eerder was er al waterleiding en elektriciteit gekomen. De zandwegen werden verhard en geasfalteerd. De ruiverkaveling was gestart vanaf ca. 1960. Martien is 73 jaar oud als Henk Kunneman, verzekeringsagent uit Haarlem, de boerderij koopt in 1963. Martien blijft er nog twee jaar wonen, de stal was al verbouwd tot vakantiehuis. In die tijd koopt Kunneman ook de Lindenwiel, van Antoon Spanjers. Toen was de wiel nog vrijwel zonder begroeiing en open. Kunneman heeft al de eikenbomen gepland waardoor het ‘schone water’ van Lucia, nu vrijwel ‘dood’ is. Later werd het hele huis bewoond door Kunneman, die hier nu permanent ging wonen. In 1987 verhuisden zij weer naar het achterhuis, toen Piet en Gerry het voorhuis kochten.
Jan Pouwels, Erfdijk
*Ik heb hier voor me een inventaris van alle oude boerderijen in de gemeente Herpen (inventaris uit 1994 uitgevoerd door de gemeente Ravenstein; met dank aan Jan van Berkel). Op de Koolwijk staan nog een paar oudere boerderijen, uit de 18de eeuw. Uit de inventarisatie wordt duidelijk dat het huis waarschijnlijk van 1817 is. Mogelijk is bij een restauratie, -het huis is enigszins verhoogd- het muuranker 7 vervangen door een recht muuranker: 1.
**Loes heeft uitgezocht welke personen vanaf 1811 in het huis gewoond hebben. We hebben dus een uitstekend overzicht van alle bewoners van dit huis op de Erfdijk.
*** Foto’s met dank aan en toestemming van Cor Zwaans